«نقش آموزه‌های اسلامی در حفاظت از محیط زیست»

نگارنده: حجت الاسلام دکتر سلمان بهجتی اردکانی مدیر کارگروه فقه و حقوق محیط زیست در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)

توجه دین به مسائل محیط زیست

 از دیدگاه مقام معظم رهبری، فعالیت برای حفظ محیط زیست، فعالیتی دینی و همچنین انقلابی است. در واقع این دیدگاه، برگرفته از آیات و احادیث فراوانی است که ناظر به محیط زیست وجود دارد. به عنوان یک نمونه قرآنی، می‌توان به آیه 205 از سوره بقره اشاره کرد: «وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ» یعنی «هنگامی که روی برمی‌گرداند (و از نزد تو خارج می‌شود) در راه فساد در زمین، کوشش می‌کند و گیاهان و حیوانات را نابود می‌سازد؛ (با اینکه) خدا فساد را دوست نمی‌دارد.» امروزه وجود امکانات و فناوریها به یک فرد امکان تخریبهای گستره در طبیعت را می‌دهد؛ حال اگر یک شخص غیر متعهد نسبت به محیط زیست در حکمرانی بر جامعه نیز نقشی داشته باشد، پیامدهای منفی اندیشه و عمل او در محیط زیست، غیر قابل شمارش خواهد بود.

از میان احادیث پر تعداد ناظر به محیط زیست، اشاره به حدیثی از امام صادق علیه‌السلام مغتنم است که فرمود: «لا تَطیبُ السُکنی إلّا بِثَلاث: الهواءِ الطَیّب و الماءِ الغَزیرِ العَذْبِ و الأرضِ الخَوّارَة» (تحف العقول، ص 320) یعنی زندگی  گوارا نمی‌شود مگر با وجود سه عامل: هوای پاک، آب فراوان شیرین و زمین نرم و حاصلخیز. مشکلاتی همچون گرمایش زمین، آلودگی‌های هوایی، کمبود آب، کاهش نزولات جوی، سوختن جنگلها، موجب توجهی ژرفتر به این‌گونه احادیث می‌شود. در این راستا و ناظر به این حدیث می‌توان گفت: سه عامل مذکور در حدیث، به نحو کاملا حکمت آمیزی کنار هم قرار گرفته‌اند؛ زیرا در ارتباط معناداری با یکدیگر هستند؛ درختان به عنوان مظهر آبادی زمین، از یک سو از بستر این سه عامل رشد می‌یابند و از سوی دیگر، این سه را تقویت می‌کنند یعنی در پاکی هوا و نرمی زمین  و جذب آب، تأثیری شگرف دارند. همچنین گرچه این حدیث صرفا یک خبر است، اما چون بر اهمیت هوا و آب و خاک پای می‌فشرد، مخاطب را به مراقبت، توجه و اقدام برای صیانت از هوا و آب و خاک فرا می‌خواند.

وجود چالشها و ظرفیتهای محیط زیستی

امروزه با مشکل خشکسالی و کمبود آب و از دست رفتن برخی دریاچه‌ها، تالابها و رودخانه‌ها در کشور مواجهیم. برخی از مشکلات محیط زیستی بین المللی هستند و حل آنها نیازمند تلاش همه ساکنان کره زمین است و لذا فعالیت‌هایی بین المللی را می‌طلبد؛ اما برخی از مشکلات منشأ داخلی دارد. حل این دست از مشکلات، از یک سو نیاز به مدیریت و مهندسی صحیح حاکمیتی دارد و از سویی دیگر به مشارکت عمومی نیازمند است.

در کنار توجه به نابسامانی‌ها، نادیده گرفتن ویژگیهای مثبت محیط زیست ایران ناروا است. تنوع زیستی بالا و وجود ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم جهانی، از ظرفیت بالای محیط زیستی کشور حکایت دارد؛ لذا برکات و نعمات فراوانی داریم که غفلت از شکرگزاری برای آنها شایسته نیست.   دامه مقاله در فایل الصاقی:  

معاصی محیط زیستی

در عین اذعان به وجود ظرفیتها و برجستگیهای مثبت محیط زیستی، کاملا روشن است ک...

تقوای محیط زیستی

...
ادامه مقاله در فایل الصاقی:  

اصول تسخیر طبیعت و رعایت حقوق مخلوقات در قرآن کریم
 حجت‌الاسلام سیدرضا عمادی، پژوهشگر دینی:
🔹قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم(ص) راهنمایی‌های روشنی برای حفاظت از محیط‌زیست و بهره‌برداری مسئولانه از منابع طبیعی ارائه می‌دهند. 
🔹از تسخیر طبیعت به‌جای سلطه بر آن گرفته تا رعایت حقوق حیوانات و گیاهان، آموزه‌های دینی انسان را به تفکر در رابطه عاشقانه با زمین و حفظ آن برای نسل‌های آینده فرا می‌خوانند.

یادداشت-تبیین نقش و جایگاه نماز در حفظ محیط زیست (قسمت سوم) دکتر علیرضا اعجازی
 دکتر علیرضا اعجازی دبیر شورای فرهنگی ،اقامه نماز ، امر به معروف و نهی از منکر  
 سازمان حفاظت محیط زیست 
هنگامیکه صحبت از نماز میشود به تبع آن انسان یاد مسجد که خانه خدا است می افتد ، یکی از مساجد مهم در جهان مسجدالحرام است و قبله مسلمانان . يكى از آداب ورود به مسجد اين است كه انسان با طهارت وارد شود چون مسجد مطهر است ، خداوند در قرآن میفرماید قبل از رکوع و سجود  میبایست مسجد برای رکوع کنندگان و سجده کنندگان پاکیزه گردد ، وَ إِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهِيمَ مَكانَ الْبَيْتِ أَنْ لا تُشْرِكْ بِي شَيْئاً وَ طَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَ الْقائِمِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ( 26- حج ) آنگاه كه مكان كعبه را براى ابراهيم آماده ساختيم به او گفتيم: هيچ گونه شركى نسبت به من روا مدار و خانه‌ى مرا براى طواف كنندگان وقيام كنندگان و ركوع كنندگان و سجده كنندگان پاكيزه دار. پس رفع آلودگی و نجاست مقدم بر نماز است و حتی بالاتر از آن موقع نجس شدن مسجد باید نماز را رها کرد و به تطهیر مسجد پرداخت ، پس نماز فرع بر رفع نجاست وآلودگی است .
همچنین خداوند برای ورود به مسجدالحرام  حدود 20 شرط گذاشته است که چهار شرط آن بصورت مستقیم و بعضی بصورت غیر مستقیم بر حفظ محیط زیست تاکید دارد که از جمله آنها میتوان به عدم کشتن حشرات ، عدم همراه داشتن سلاح ، عدم قطع گیاهان و عدم شکار حیوانات اشاره نمود . حتی اگر ضرر مهمی متوجه حیوانی شود که باعث نقص یا از بین رفتن حیوان میشود شکستن نماز جایز است ، پس چنین استنباط میشود که نماز با تمام اهمیتی که اسلام بر آن قائل است و پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند: أَوَّلُ مَا يُحَاسَبُ اَلْعَبْدُ اَلصَّلاَةُ فَإِنْ قُبِلَتْ قُبِلَ مَا سِوَاهَا وَ إِنْ رُدَّتْ رُدَّ مَا سِوَاهَا، اگر نماز مقبول درگاه الهی قرار گیرد سایر حسنات و اعمال انسان نیز پذیرفته است و اگر مقبول واقع نشود همه حسنات و اعمال دیگر مردود است، این نمازبا تمام اهمیت و ارزشی که دارد فرع بر رفع آلودگی و حفظ محیط زیست است .

یادداشت-تبیین نقش و جایگاه نماز در حفظ محیط زیست (قسمت اول) دکتر علیرضا اعجازی
تبیین نقش و جایگاه نماز در حفظ محیط زیست (قسمت اول)
دکتر علیرضا اعجازی؛ دبیر شورای اقامه نماز و امور فرهنگی سازمان حفاظت محیط زیست 
جنبه باز‌دارندگی نماز از فحشا و منکر یکی از آثار ارزشمند این فریضه الهی است . قرآن با توّجه به این اصل مسلّم می‌فرماید: «اَقِمِ الصلوة اِنَّ الصلوة تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ ، خداوند در قران می فرماید نماز انسان را از منکر باز میدارد که یکی از مهمترین اقسام منکرات " منکرات محیط زیستی است . حفاظت از طبیعت و محیط زیست وظیفه قانونی و شرعی آحاد جامعه است و بدون تردید آلوده کردن محیط زیست یکی از بدترین منکرات می‌باشد.
امروزه محیط زیست جهان و کشورمان با بحران‌ها و چالش‌های متعددی از جمله خشکسالی، گرد و غبار و آلودگی آب و خاک  و تغییرات اقلیمی مواجه است.درختان بسیاری هر روز در آتش میسوزند و یا با سنگدلی قطع می‌شوند، آب‌ها به هدر می‌رود و آلوده می‌شود و جنگل‌های طبیعی از میان می‌رود. همچنین بسیاری از گونه‌های زیستی درحال انقراض هستند و صدها گونه به علت از دست دادن زیستگاه‌های خود، نابود شده‌اند. متأسفانه بشر برخلاف دیگر موجودات، همواره تأثیر عمیقی در جهت نابودی و تهدید محیط‌زیست از خود برجای گذاشته است ، چنانکه اکنون  انسان از مهم‌ترین عوامل تخریب محیط‌زیست شناخته می‌شود. برای جلوگیری از منکرات محیط زیستی که توسط انسان انجام میشود و بخش مهمی از منکرات به حساب می آید ، راه حل آن در قران اینگونه بیان میشود که این نماز است که می تواند انسان را از این منکرات باز دارد و نتیجه میگیریم که نماز نقش مهم و کلیدی در جلوگیری از تخریب و آلودگی محیط زیست ایفا مینماید . و کسانی که در ترویج و گسترش فرهنگ نماز گام بر میدارند ، همیاران محیط زیست و از تلاشگران عرصه حفاظت از محیط زیست محسوب میگردند .